Η επανάσταση του 1821 δεν υπήρξε ένα γεωγραφικά μεμονωμένο γεγονός στην Πελοπόννησο, στην Στερεά Ελλάδα και στα νησιά του Αιγαίου. Αντιθέτως ήταν ένα καθολικό πολιτικό και στρατιωτικό γεγονός που συντάραξε όλη την Βαλκανική χερσόνησο.
Ένα γεγονός που έχει προβληθεί ελάχιστα στην ιστορία της εθνεγερσίας του 1821, ήταν η Επανάσταση στη Μακεδονία, ο ελληνικός πληθυσμός της οποίας είχε δεινοπαθήσει τα μέγιστα κάτω από τον Οθωμανικό ζυγό, με την εφαρμογή σε βάρος του σκληρών μέτρων όπως το παιδομάζωμα, οι βίαιοι εξισλαμισμοί, η εξοντωτική φορολογία και η άγρια τρομοκρατία από τους Τουρκομάνους έποικους, τους Γιουρούκους.
Ο Υψηλάντης παραχώρησε την αρχηγία στη Μακεδονία στον Εμμανουήλ Παπάς που είχε μυηθεί στα μυστικά της Φιλικής Εταιρείας. Κατέθεσε ένα μεγάλο χρηματικό ποσό (200.000 δίστηλα τάληρα) από την προσωπική του περιουσία για τους σκοπούς της Οργάνωσης.
Στον Όλυμπο οι κλέφτες, που ξεκίνησαν τον αγώνα ενάντια στους Τούρκους τον 15ο αιώνα, εξακολουθούν να δρουν και να βρίσκουν καταφύγιο στους πολλούς φυσικούς κρυψώνες του Ολύμπου υπό τις υποδείξεις του Καραμιχάλη. Ο Όλυμπος ήταν για την Μακεδονία, αλλά και την Θεσσαλία, ιερό βουνό των κλεφτών.
Τον Φλεβάρη του 1822 η περιοχή του Βερμίου και του Ολύμπου συγκλονίζεται από την έκρηξη της επανάστασης εναντίον των Τούρκων. Κέντρο της εξέγερσης αναδεικνύεται η αμιγώς ελληνική Νάουσα με αρχηγούς τον Ζαφειράκη Λογοθέτη και τον Αναστάσιο Καρατάσο.
Οι επαναστάτες μετά από την ανεπιτυχή προσπάθεια κατάληψης της Βέροιας συμπτύχθηκαν στην οχυρωμένη Νάουσα, όπου είχαν συγκεντρωθεί και πληθυσμοί από τα γύρω χωριά.
Μαρτυρικό θάνατο βρήκαν οι γυναίκες των αρχηγών της επανάστασης που σύρθηκαν αλυσοδέσμιες στην Θεσσαλονίκη. Επίσης 12 γυναίκες έπεσαν στον καταρράκτη της Αραπίτσας. Οι νεκροί από τις μάχες και τις σφαγές έφτασαν τους 2.000.
Η επανάσταση της Χαλκιδικής υπήρξε σημαντική (αν όχι καθοριστική) στην Ελληνική Επανάσταση του 1821, αλλά έληξε οριστικά με την παράδοση του Αγίου Όρους, τον Ιανουάριο του 1822 γιατί στην Μακεδονία δεν είχε οργανωθεί επαρκώς και τα αποτελέσματα της υπήρξαν τραγικά για τους Έλληνες των περιοχών αυτών. Οι Μακεδόνες επαναστάτες και οι χίλιοι και πλέον μοναχοί του Αγίου Όρους που πήραν τα όπλα επί έξι περίπου μήνες απασχόλησαν μεγάλο αριθμό τουρκικών δυνάμεων. Έτσι δόθηκε ο απαραίτητος χρόνος για να εδραιωθεί η Επανάσταση στη Στερεά Ελλάδα και στην Πελοπόννησο. Στόχος της επανάστασης της Χαλκιδικής ήταν να καταλάβουν την Θεσσαλονίκη.
Στον Πολύγυρο οι Έλληνες κινήθηκαν πρώτοι καταλαμβάνοντας το Διοικητήριο και σκοτώνοντας 14 Τούρκους στρατιώτες και τον βοεβόδα (Διοικητή). Από τον Πολύγυρο η επανάσταση εξαπλώθηκε στα γύρω χωριά όπως και στα χωριά του Λαγκαδά. Τα αντίποινα του Γιουσούφ μπέη στην εξέγερση αυτή, ξέσπασαν στους Έλληνες της Θεσσαλονίκης. Τέσσερεις ανώτατοι ιερωμένοι και πολλά γυναικόπαιδα βρίσκουν μαρτυρικό θάνατο, μαζί με πολλούς προκρίτους των οποίων οι περιουσίες δημεύτηκαν και λεηλατήθηκαν.
Η επανάσταση της Χαλκιδικής έληξε οριστικά με την παράδοση του Αγίου Όρους, τον Ιανουάριο του 1822. Οι όροι που επιβλήθηκαν στους μοναχούς ήταν βαρύτατοι. Μεταξύ αυτών ήταν η αποστολή ομήρων στην Κωνσταντινούπολη, η εγκατάσταση τουρκικής φρουράς και η καταβολή διπλάσιων φόρων. Το τέλος της επανάστασης έβρισκε τη Χαλκιδική ερειπωμένη. Συνολικά 78 χωριά και 59 αγιορείτικα μετόχια καταστράφηκαν.
Η Θεσσαλονίκη ως στρατιωτική και πολιτική έδρα της οθωμανικής διοίκησης στη Μακεδονία, αλλά και ως μεγάλο αστικό κέντρο των επαναστατημένων Ελλήνων, πλήρωσε με χιλιάδες νεκρούς την επανάσταση του 1821 στη Χαλκιδική και γενικότερα στην Κεντρική Μακεδονία. Η επανάσταση στη Χαλκιδική το Μάιο του 1821 είχε τον τραγικό αντίκτυπό της στην πόλη της Θεσσαλονίκης. Η μάχη της Θεσσαλονίκης γίνεται μεταξύ Θέρμης και Θεσσαλονίκης. Οι Οθωμανικές δυνάμεις ηττώνται κατά κράτος και τρέπονται σε άτακτο φυγή.
Παρόλα αυτά τα δραματικά γεγονότα της διετίας 1821-22, μετά την αποτυχημένη επανάσταση της Χαλκιδικής με τον Εμμανουήλ Παπά, τον Στάμο Χάψα και άλλους οπλαρχηγούς πλήρωσε βαρύ φόρο αίματος, με εκτελέσεις και απαγχονισμούς δημογερόντων και άγριες σφαγές του άμαχου πληθυσμού.
Ένα από τα τραγικά γεγονότα της ελληνικής επανάστασης στη Θεσσαλονίκη, που παραμένει άγνωστο στη συλλογική μνήμη της πόλης, είναι αυτό που συνέβη στην νεόχτιστη (1818) εκκλησία του Αγίου Αθανασίου, στην Εγνατία. Εκεί μέσα άφησαν γριές, γέρους και παιδιά χωρίς τροφή και νερό. Και όταν ύστερα από 40 μέρες άνοιξαν τις πόρτες, βρέθηκαν μπρος σ’ ένα φοβερό θέαμα: Καμιά εκατοστή πτώματα αποσυνθεμένα και καταφαγωμένα από τα ποντίκια ξαπλωμένα πάνω στις πλάκες.
Έλενα Ρουσάκη
Πρόεδρος Παραρτήματος Θεσσαλονίκης, Ένωση Γυναικών Ελλάδας, www.ege.gr