Αισιόδοξο, συμβολικό, πρόδηλα αντικομφορμιστικό (παραδοσιακό και ροκ μαζί) το τραγούδι του μεγάλου μας μουσουργού, το οποίο επέλεξε – στοχευμένα υποψιάζομαι – η επιτροπή «Ελλάδα 2021», για να συνοδεύει ηχητικά τις κάθε λογής εκδηλώσεις που θα λάβουν χώρα καθ’ όλη τη διάρκεια της χρονιάς για τα 200 χρόνια από την κήρυξη της ελληνικής επανάστασης, η οποία γέννησε το σύγχρονο ελληνικό κράτος! Ευελπιστώ – όπως και όλοι μας φυσικά που ζούμε εντός και εκτός αυτής της χώρας, αλλά κυρίως την αγαπάμε – να αποτελέσει αυτή η επετειακή χρονιά ένα σθεναρό έρεισμα, ώστε «να φτιάξουμε οι Έλληνες κυκλώματα κι ιστορία οι παρέες, σμίγοντας παλιές τροχιές με το ροκ του μέλλοντός μας»…
Οι πανηγυρικοί λόγοι, που θα ακουστούν – και πολύ καλά θα κάνουν – από τα πολιτικά, εκκλησιαστικά, ακαδημαϊκά και «τηλεοπτικά» αναλόγια, θα θυμίσουν στους νεότερους το χρέος τους προς την Ιστορία και το παρελθόν, θα υμνήσουν την εποποιΐα του ’21, θα παραινέσουν τη νέα γενιά για μίμηση του φρονήματος των αγωνιστών… Και λογικά έτσι πρέπει να γίνει, διότι, όπως ισχυρίστηκε ο φιλόσοφος Τζωρτζ Σανταγιάνα «όσοι δεν ενθυμούνται το παρελθόν μοιραία είναι υποχρεωμένοι να το ξαναζήσουν». Δεν είμαι, ωστόσο, αρκετά σίγουρος ότι θα εμπεδωθούν τα σημαινόμενα των λόγων από ένα ακροατήριο το οποίο, στην πλειοψηφία του τουλάχιστον, παρασυρμένο από το πνεύμα της ευδαιμονοθηρίας και συνεπές προς τις επιταγές της καταναλωτικής κοινωνίας – κυρίαρχο στο παγκόσμιο στερέωμα, εξιδανικευμένο και στον τόπο μας – ελάχιστη σημασία δίνει στις φρόνιμες παραινέσεις διδάχων και ταγών για σύνεση, επιλογή της πνευματικότητας ως τρόπου ζωής και αλλαγή πλεύσης από έναν τρόπο ζωής που οδηγεί με ακρίβεια στο «αδιέξοδο». Είθε να πιάσουν τόπο οι ρήσεις και προτροπές, να «γαργαλίσουν» κάπως τις ρηχές συνειδήσεις…
Προσωπικά φιλοδοξώ να χαρτογραφήσω τον αντίχτυπο μιας τέτοιας επετείου στο σύγχρονο ελληνικό περιβάλλον και να καταφέρω να αποδείξω με ευκρίνεια, ελπίζω, ότι οι μεγάλοι αγώνες των λαών πάντα θα είναι επίκαιροι, συναρπαστικοί, χρήσιμοι και ωφέλιμοι για τη ζωή μας, αρκεί να τους αντιμετωπίζουμε ως «ανθρώπων έργα», έργα δηλαδή με λαμπρά τρόπαια και τραγικές ήττες… Ως γνωστόν το ελληνικό κράτος άρχισε να δημιουργείται πριν 200 χρόνια μέσα από πολλές συγκρούσεις. Από το 1821-1827, που κράτησε το κύριο μέρος του Αγώνα, είχαμε δύο εμφυλίους με αιματηρές συγκρούσεις μεταξύ των πρωταγωνιστών της επανάστασης υποκινούμενες από τοπικές και κοινωνικές διακρίσεις θέτοντας, ωστόσο, ασυζητητί σε δεύτερη μοίρα το συνεκτικό στοιχείο της εθνικής συνείδησης. Από τότε μέχρι σήμερα το ελληνικό κράτος διέγραψε μια πολυτάραχη πορεία γράφοντας λαμπρές σελίδες (βλέπε Μακεδονικός αγώνας, Έπος του ’40, Εθνική αντίσταση, Έπος του Πολυτεχνείου κ.λπ.) αλλά και μελανές (ξεριζωμός της Μικρασίας, δικτατορίες, εμφύλιοι πόλεμοι κ.λπ.). Και το κυριότερο: το κράτος μας ποτέ δεν μπόρεσε να διαχειριστεί αποτελεσματικά και να διευθετήσει οριστικά το φαινόμενο του συνειδησιακού διπολισμού που από την αρχή το ταλάνιζε ανάμεσα στη Βυζαντινή παράδοση και τη δυτικότροπη ανανέωση που ανάγεται εν τέλει στον κλασικό μας πολιτισμό.
Όπως και αν έχουν τα πράγματα, αυτό το «σύγχρονο κράτος» έκανε άλλες στιγμές τα παιδιά του περήφανα και άλλοτε πάλι τα πλήγωσε βαθιά! «Όπου και να ταξιδέψω η Ελλάδα με πληγώνει» (Γ. Σεφέρης). Σίγουρα, όμως, μπορεί να καυχάται πως έχει μια θέση ανάμεσα στα σύγχρονα ευνομούμενα δυτικά κράτη κι αυτό είναι που έχει τη μεγαλύτερη αξία! Την ιστορία εξάλλου τη γράφουν άνθρωποι με ελαττώματα! Μπορούν να την ξαναγράψουν, να την επιβεβαιώσουν ή να τη διαψεύσουν, να την τιμήσουν ή να ασεβήσουν απέναντί της…
Δύο από τα πολλά μηνύματα, που πιστεύω ότι με καθαρότητα μπορεί να δώσει στον σύγχρονο Έλληνα το έπος του ’21, ώστε να έχουν νόημα οι πανηγυρισμοί και οι επέτειοι, θέλω να προβάλω και να μοιραστώ μαζί σας: το ένα πηγάζει από τα σπάνια, τα εξαίσια, τα ανώτερα∙ το άλλο από τα εύκολα, τα ευτελή, τα ποταπά, αλλά δυστυχώς τα συνηθέστερα για τους ανθρώπους.
Αλήθεια πρώτη: όσο αγωνίζονταν οι Έλληνες να αποτάξουν τον ξενικό ζυγό είχαν πάντα κατά νου το πώς θα διοικηθούν όταν και με τη βοήθεια του Θεού γίνουν ελεύθερο κράτος (κλήρος και λαός ενώθηκαν τότε για έναν ιερό σκοπό). Στα «συντάγματά τους» (βλέπε Τροιζήνας – Επιδαύρου κ.λπ.) βρίσκουμε διάχυτες δημοκρατικές και ανθρωπιστικές αντιλήψεις επηρεασμένες φυσικά από τη φιλοσοφία του Διαφωτισμού αλλά και από το πνεύμα του αρχαίου ελληνικού κόσμου που ποτέ, ευτυχώς, δεν έπαψε να μας εμπνέει. Από τότε μέχρι σήμερα ο ελληνικός πολιτισμός «φλερτάρει» με τη δημοκρατία∙ προβαίνει φυσικά και σε τραγικές προδοσίες αυτής, αλλά επανέρχεται στον δρόμο της. Έχω την αίσθηση ότι η δημοκρατία είναι μια αξία που μας καθιστά περήφανους: επιτρέπει από τη μια να γεννηθούν και «τέρατα», αλλά έχει η ίδια τη δύναμη να τα αποβάλλει από το σώμα της με όρους δικαιοσύνης φυσικά, για να ξαναβρεί την παρθενική της φύση. Αυτή την «ανθρωποκεντρική κοσμοαντίληψη» των τότε επαναστατών επιβάλλεται να την εμπεδώσουμε και κυρίως να την τιμήσουμε σήμερα μόνο και μόνο διότι το βαθύτερο συστατικό της είναι ο άνθρωπος. Ο άνθρωπος που δεν γνωρίζει λαούς και έθνη και αξίζει να αποτελεί τον κατευθυντήριο φάρο της εξέλιξης, την κινητήρια δύναμη της ανάπτυξης. Να θυμηθώ τον Μάνο Χατζιδάκι στον «καθρέφτη και το μαχαίρι»: «Δεν μ’ αρέσει να παριστάνω τον πολύ Έλληνα. Θέλω να είμαι όσο είμαι… καιρός η έννοια Έλληνας να δώσει τη θέση της στην έννοια άνθρωπος. Και τότε πιστεύω πως θα συνδεθούμε με μια πιο βαθιά παράδοση που, κατά σύμπτωση, είναι και αυτή γνησίως ελληνική». Θα ήταν μάλιστα ιδιαίτερα ωφέλιμο αν ως χώρα προβάλλαμε με δικές μας πρωτοβουλίες ή στηρίζοντας πρωτοβουλίες άλλων τα διαχρονικά, δημοκρατικά και ανθρωπιστικά ιδεώδη που γεννήθηκαν στον αρχαίο κόσμο, αντέχουν στον χρόνο, δοκιμάστηκαν και άντεξαν στη λεηλασία των καιρών προσαρμοσμένα ωστόσο στο σύγχρονο περιβάλλον και στα αιτήματα για κοινωνική δικαιοσύνη και ατομικές ελευθερίες, ώστε να αποτελέσουν αναζητήσεις πανανθρώπινες και οικουμενικές, εξαιρετικά αναγκαίες στο νέο-διαμορφωμένο, άχρωμο και ισοπεδωτικό, παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον.
Αλήθεια δεύτερη: Όσο οι επαναστάτες αγωνίζονταν για την ελεύθερη πατρίδα, δεν κατάφεραν να παραμερίσουν τις διαφορές τους για την επίτευξη του κοινού στόχου! Πρόκριτοι και οπλαρχηγοί, στεριανοί και νησιώτες προκάλεσαν ολέθριες συγκρούσεις μεταξύ τους επιτρέποντας στις ξένες δυνάμεις να εκμεταλλευτούν την κατάσταση και να επωφεληθούν από την έκβαση του αγώνα. Έτσι το αποτέλεσμα της επανάστασης δεν κατέστη ανάλογο των κόπων και των θυσιών… Αλλά αυτό το σοβαρό μειονέκτημα της φυλής μας (φιλαρχία – προδοσία) δεν κατάφερε να τιθασευτεί και στη μετέπειτα πορεία αυτού του τόπου. Λες και κάποια θεϊκή δύναμη μας παρακολουθεί και μας το επιβάλλει, όπως θα έλεγε ο αρχαίος Δημοσθένης: χτίζουμε και γκρεμίζουμε – γεμίζουμε και αδειάζουμε. Αυτό το μήνυμα, νομίζω, θα ήταν το πιο σωτήριο για τον λαό μας με αφορμή τη φετινή επέτειο: το κοινό καλό πρέπει να υπερτερεί του ατομισμού∙ οι μικροπολιτικές σκοπιμότητες, οι στεγανοί μανδύες των κάθε είδους φανατισμών πρέπει να τιθασεύονται από τη λογικευμένη, ψύχραιμη αλλά ζείδωρη επιχειρηματολογία. Έχω τη βεβαιότητα ότι εχθροί της ελευθερίας συνεχίζουν να είναι εδώ: παλιοί και νέοι, ίδιοι και αλλιώτικοι μαζί. Η ελευθερία είναι το πιο πολύτιμο, αλλά το πιο εύθραυστο αγαθό! Εύκολα τη χάνεις∙ το τόνισε και ο Μοντεσκιέ: «ένα έθνος μπορεί να χάσει τις ελευθερίες του σε μιαν ημέρα – και να τις στερείται επί έναν αιώνα».
Επιτρέψτε μου να κλείσω με την επίκληση στον αγαπημένο μου δημιουργό του επετειακού τραγουδιού. Κάποτε σε μια συνέντευξή του, θυμάμαι, τον άκουσα να μιλά για δύο Ελλάδες [Δε θυμάμαι βέβαια αυτολεξεί τα όσα είπε]: αυτή του μόχθου, της συνέπειας, που διακρίνεται παντού μέσα και έξω από τα σύνορά της και αυτή της ευκολίας και του συμβιβασμού∙ ας διεκδικήσουμε λοιπόν την πρώτη! Ολοκληρώνοντας να παραθέσω τους πιο αισιόδοξους κατ’ εμέ στίχους του κομματιού:
«κι είτε με τις αρχαιότητες
είτε με ορθοδοξία
των Ελλήνων οι κοινότητες
φτιάχνουν άλλο γαλαξία».
Ευχή όλων μας η Ελλάδα μας, εμπνεόμενη από «το σπουδαίο» παρελθόν της, να κοιτάζει πάντα με θάρρος και αισιοδοξία το μέλλον της! Αντί να το βλέπει ως απειλή και να το φοβάται, να το αντιμετωπίζει ως πρόκληση…
Ηλίας Π. Φερεντίνος
Φιλόλογος – Συγγραφέας
ΣΥΝΤΟΜΟ ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ
Φιλόλογος – Συγγραφέας
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Η Ελληνική Επανάσταση του 1821, Ένα Ευρωπαϊκό γεγονός, Επιμέλεια – Εισαγωγή Πέτρος Πιζανιάς
- Thomas Gordon, Ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης
- Γιάννης Κορδάτος, Η κοινωνική σημασία της Ελληνικής Επανάστασης του 1821