Οι μάρτυρες των θυσιών υποχρεώνουν ευγενικά την σκέψη μας να γονατίσει ευλαβικά στους τόπους των θυσιών τους. Οφείλουμε να αγωνιστούμε για το δίκιο εκείνων που δεν μπορούν να το διεκδικήσουν. Ο καθένας από το μετερίζι του πρέπει να κάνει ότι μπορεί για να μείνει ζωντανή η θυσία στη μνήμη και στη συνείδησή μας, για να μην αντιμετωπίσουμε άλλες συμφορές. Κάθε εποχή έχει το δικό της πατριωτισμό. Οι στόχοι διαφέρουν.
«Οι Έλληνες και οι Κρητικοί ήταν καλό υλικό… Ολόκληρος ο πληθυσμός ήθελε να πολεμήσει. Ο ελληνικός στρατός και ο πληθυσμός της Κρήτης προσπάθησε να υπερασπίσει το τελευταίο φρούριο του έθνους των. Ολίγα έθνη έχουν τα ευγενικά τους προτερήματα.» Απομνημονεύματα Freyberg (Νεοζηλανδός Στρατηγός)
Στην Κρήτη οι Γερμανοί συναντούσαν τα πρώτα συγκλονιστικά δείγματα λαϊκού πολέμου .Το φαινόμενο της λαϊκής αντίστασης τους ήταν ανεξήγητο. Επί ένα έτος σε όλη την Ευρώπη είχαν συναντήσει μόνο την έντρομη υποταγή. Η απροσδόκητη εναντίον τους περιφρόνηση του άμαχου πληθυσμού τους άφηνε κατάπληκτους, τους έκανε έξω φρενών.
Κατά την διάρκεια των 10 ημερών που κράτησε η Μάχη της Κρήτης οι Γερμανοί έχασαν 6.116 στρατιώτες σε ξηρά και θάλασσα και 2500 αεροπλάνα. Κάθε μέρα έστελναν 3.000 στρατιώτες.
Student προς Χίτλερ. « Η Κρήτη υπήρξε ο τάφος των Γερμανών αλεξιπτωτιστών. Να επιτεθούμε στη Κύπρο και τη Μάλτα»
Χίτλερ. «Όχι. Η Κρήτη απέδειξε πως οι μέρες των αλεξιπτωτιστών πέρασαν»
Οι άμεσες σκληρές αντιδράσεις των Γερμανών κατά τα τέσσερα χρόνια κατοχής της Κρήτης (1941-45) ήταν αναπόφευκτες, αλλά και απρόβλεπτα φρικτές.
Η ηρωική προσφορά της γυναίκα της Κρήτης είναι ισάξια των ανδρών., στη Ζωή και το Θάνατο. Αγωνίστηκε με ήθος, καρτερικότητα, γενναιότητα. Παράλληλα, έδωσε τον αγώνα επιβίωσης της οικογένειας. Αρχηγός, Μάνα, Σύζυγος, Κόρη, Αδελφή.
Παρούσα στον ένοπλο αγώνα, στο παράνομο τύπο, στη κατασκοπεία, στην Εθνικοαπελευθερωτική Οργάνωση, στην αγγαρεία, στη φυλακή, στην εξορία, στα Γερμανικά στρατόπεδα, αλλά και στη φιλανθρωπία. Αυτά έκαναν τους Γερμανούς πιο εχθρικούς απέναντι στο γυναικείο πληθυσμό.
Οι γυναίκες μεγαλούργησαν στην κατασκοπεία και στη προστασία και φυγάδευση στη μέση Ανατολή Εγγλέζων, Νεοζηλανδών, Αυστραλών, Ελλήνων αντιστασιακών, καθώς και η συμμετοχή τους σε ηρωικές πράξεις , όπως η αρπαγή και φυγάδευση του Γερμανού στρατηγού Κράι περ, η φυγάδευση του Ιταλού Στρατηγού Άντζελο Κάρτα. Διακρίθηκαν οι αδελφές Χαλαμπαλάκη από το Ηράκλειο, Τιτίκα , Ελευθερία και Χριστοθέα , στις οποίες απονεμήθηκε Βρετανικό παράσημο. Επίσης η Περάκη-Φήλι, η οποία έλαβε το Βρετανικό παράσημο για την δράση της και τις υπηρεσίες που προσέφερε, καθώς και η Ελένη Καντζούρο., Όλες ηρωίδες του Ηρακλείου.
Πλήθος γυναικών έγραψαν με το αίμα τους τις ιστορικές σελίδες της δυσβάστακτης κατοχής, το 1941.
Στο Πρασέ, σκότωσαν την Αικατ. Χαρχαλάκη. Στο Βατόλακκο, Την Ειρήνη Γαλανάκη
Στα Σκούρβαλα Ηρακλείου. Η χήρα Εμμ. Σταθαράκη, είχε 7 γιούς. Τρεις σκοτώθηκαν στο Αλβανικό μέτωπο, ένας εκτελέστηκε στο Ηράκλειο και 3 οδηγήθηκαν στα στρατόπεδα της Γερμανίας και χάθηκαν.
Η Μαρία Νεραντζάκη και η Λαγωνικάκη, διέτρεφαν , με κίνδυνο της ζωής τους 47 Άγγλους σε σπηλιές. Η ατρόμητη , ηρωική, Ελένη Λαγού τουφεκίστηκε « γιατί έκανε Αντίσταση». Η Άννα Πολογιώργη και η Μέλπω Σκουλά-Παίζη σε όλη την διάρκεια της κατοχής έκαναν μυστικούς εράνους και βοηθούσαν τους αντάρτες της Εθνικής Αντίστασης στα βουνά.
Οι Άννα και η Βέρα Ταπεινάκη 12 και 11 ετών, το1941, που ζούσαν στο Γαλατά , όταν κατά την διάρκεια των βομβαρδισμών τραυματίστηκε σοβαρά η μικρότερη αδελφή της Δέσποινα, πηγαίνοντας κάθε μέρα στο Νοσοκομείο περνούσαν έξω από το στρατόπεδο συγκέντρωσης των αιχμαλώτων συμμάχων(Άγγλους, Νεοζηλανδούς, Αυστραλούς)που είχαν στήσει οι Γερμανοί στους Αγίους Αποστόλους .Ο πατέρας Ταπεινάκης μάζευε από τους εγκαταλελειμμένους καταυλισμούς των Άγγλων, παξιμάδια, γάλα, ψωμί, ελιές, σαπούνια, οδοντόκρεμες, τα έβαζαν σε πανιά και με καλάμια τα κορίτσια τα έριχναν από τα συρματοπλέγματα μέσα. Οι κρατούμενοι τις έλεγαν ,οι άγγελοι σωτηρίας των αιχμαλώτων. Ο Βρετανός Βετεράνος της Μάχης της Κρήτης Alf Smithard που τις αναζητούσε κάθε φορά που πήγαινε στη Κρήτη, κατάφερε να τις βρει και να τις συναντήσει το 2004. Εφημ. Guαrdian.Η δράση των κοριτσιών δεν σταμάτησε εκεί. Βοηθούσαν αιχμαλώτους που αποδρούσαν , πολλές φορές τους έκρυβαν στο σπίτι τους και τους βοηθούσαν να βγουν στο βουνό.
Η αγράμματη ανήλικη βοσκοπούλα, Κωστούλα Παλιουδάκη- Σκορδίλη, παιδί τότε μιας πολύτεκνης οικογένειας, από την περιοχή του Αποκόρωνα , μετέφερε γραπτά μηνύματα ανάμεσα σε ανθρώπους της αντίστασης και συμμάχους. Κακοποιήθηκε άγρια από τους Γερμανούς όταν αρνήθηκε να καταδώσει την κρυψώνα ενός φυγόδικου Εγγλέζου. Κατάπιε μήνυμα που έπρεπε να παραδώσει στους αντάρτες ,όταν την έπιασαν Γερμανοί στρατιώτες.
Οι Γερμανοί είχαν επιτάξει το σπίτι της Ροδούσαινας (Μαυρογιαννάκη) στο Καλαμιώνα, όπου ήταν κρυμμένοι Εγγλέζοι. Πάνω οι Γερμανοί, στο υπόγειο οι Εγγλέζοι, που τους πήγαινε κρυφά φαγητό.
Μαρτυρία – Πλούμη Λιμογιάννη, 2008
Ένα βράδυ έφθασε στο σπίτι μας , στο δρόμο προς το Βαρούσι ένας Εγγλέζος .Πεινούσε και διψούσε. Είχε πυρετό , βαριά άρρωστος. Γιατρό δεν μπορούσαμε να φωνάξουμε. Τον ανέλαβε η μάνα μου. Βεντούζες, καταπλάσματα, πετρέλαιο. Έγινε καλά. Σε ένα μήνα οι Γερμανοί επιτάξανε την τραπεζαρία μας. Επί 9-10 μήνες ήταν κρυμμένος στη σοφίτα. Μετά ανέβηκε στο βουνό.
Ερχόταν κάθε χρόνο με την οικογένειά του. Όταν έμαθε ότι αρρώστησε η μάννα μου ήρθε τρέχοντας από την Αγγλία. Την έκλαψε σαν μάννα του.
Μαρτυρία – Νίκος Μαυριγιαννάκης, 2008
Η Μαρία Γλυμιδάκη-Μανωλαράκη. Όταν οι Γερμανοί πήγαν σπίτι της να συλλάβουν τον αδελφό της, η μητέρα της Ελένη, άρπαξε το όπλο από τα χέρια του Γερμανού και τον κτύπησε. Μετά δύο χρόνια κάποιος τους πρόδωσε και συνέλαβαν την Μαρία και τον αδελφό της. Τους πήγαν στις φυλακές της Αγιάς για ανάκριση και από εκεί αρχίζει η περιπέτειά της. Σούδα, Πειραιά, στρατόπεδα συγκέντρωσης Σερβίας Ζέμου(5-6μήνες) και Μπάνισα, Γερμανίας Άουσβιτς (18 μήνες),με αριθμό 82211. Δούλεψε σε εργοστάσιο παραγωγής πολεμικού υλικού, μαζί με Ρωσίδες, Σέρβες, Γερμανίδες πολιτικές κρατούμενες .Αργότερα τις μετέφεραν στο Raves Bruck. Απελευθερώθηκαν από Ρώσους στρατιώτες.
Στο στρατόπεδο του Άουσβιτς οδηγήθηκε και η Μαρία Ειρηνάκη από το Νεοχώρι η οποία επέζησε και επέστρεψε στη Κρήτη, μαζί με τους συντοπίτες της που ήταν στο στρατόπεδο του Ματχάουζεν, Νίκο Ειρηνάκη, Θεόδωρο Γεωργιακάκη, Μανώλη Παρασκάκη.
Στη Μάχη της Κρήτης, 20 Μαΐου 1941, που έσωσε την Αίγυπτο και έκρινε την έκβαση του Β Παγκόσμιου Πολέμου, οι γυναίκες , με ό,τι μέσα διέθεταν , βοήθησαν στην καταστροφή του επίλεκτου γερμανικού σώματος αλεξιπτωτιστών. Η Κρήτη αγωνίστηκε, χωρίς Ελληνικό στρατό . Οι άντρες με τον πολεμικό εξοπλισμό τους, βρισκόντουσαν στο Αλβανικό Μέτωπο .Γυναίκες, παιδιά, γέροι, αμύνθηκαν επί 10 μέρες. Στην άνιση αυτή μάχη δεν παραδόθηκαν. Νικήθηκαν.
Σύμφωνα με το «Ηρώο Πεσόντων , κατά την μάχη της Κρήτης στη πόλη των Χανίων» , από τους 51 που φονεύθηκαν, οι 4 ήταν γυναίκες.
Ποντικάκη Αικατερίνη , 36 ετών, 23/5/4, από Βούβες.
Καρατζά Αθηνά, 60 ετών 24/5/41 , από Αλικιανό
Κοντοπεράκη Αργυρώ 52 ετών, 28/5/42,εξετελέστη, από Καστέλι
Κτιστάκη Αικατερίνη, 50 ετών, 24/5/41, από Σταλό
Η Λεβεντάκη Αικατερίνη ή Λεβεντοκατερίνα, χήρα με 4 παιδιά, από τις Φουρνές Χανίων, στην αρχή μέσα από τις φωτιές κουβαλούσε νερό και ψωμί στους πολεμιστές. Την δεύτερη μέρα, με το παλιό ντουφέκι που της εμπιστεύτηκε ένας γέρος, οπλίστηκε και πολέμησε σαν άντρας.
Μετά την Μάχη οι Γερμανοί διψούσαν για εκδίκηση.
Στις 2/6/41 εξανάγκασαν τις γυναίκες του Κουτουμάδο να παρακολουθήσουν την εκτέλεση των 23 ανδρών τους. Στον Αλικιανό συγκέντρωσαν τις γυναίκες έξω από την εκκλησία του Τίμιου Σταυρού και εκτέλεσαν τους 42 άντρες τους. Όσες αρνούντο να παρακολουθήσουν την εκτέλεση ή έκλαιγαν τις σκότωσαν.
Στις 3/6/41 ο Λοχαγός φρούραρχος Παλαιοχώρας Νίμπερ , πήρε διαταγή να εξαφανίσει την Κάνδανο. Έβαλαν φωτιές στα σπίτια .Όσες γυναίκες προσπάθησαν να τα σώσουν τις έριξαν στις φλόγες και κάηκαν. Μαρία Μαθιουδάκη, Μαρία Τσουρουνάκη, Αντωνία Βακάκη, Μαρία Λαινάκη, Μαρία Κανατάκη.
Εν συνεχεία, περνώντας από το χωριό Κακόπετρο αντιλήφθηκαν γυναίκες καθισμένες στη βρύση του χωριού. Τους επιτέθηκαν και τις σκότωσαν. Ελευθερία Κουριδάκη 25 ετών, Ρουμπίνη Κουριδάκη 75, Κουριδάκη Βασιλική 40, Αγγελική Λουφαρδάκη 65, τις κόρες της Ιωάννα 19 και Ελευθερία και την μικρή εγγονή της.
1/8/41 Στη γέφυρα Κελερίτι συγκέντρωσαν γυναίκες της Κυδωνίας και τις υποχρέωσαν να παρακολουθήσουν την εκτέλεση 118 αντρών και 4γυναικών. Κλεάνθη Χαροντάκη 70 ετών, Μαρία Φραγκοστεφανάκη 15, Ειρήνη Στρατινάκη 18, Ευτυχία Χαρχαλάκη 33.
Την ίδια μέρα στα Γριμπιλιανά Κισάμου σκότωσαν την Αικατερίνη Ζερβουδάκη και στην Αγιά την Άννα Μαράκη από το Σκινέ.
Στο Βατόλακκο, Γερμανός μπήκε στο σπίτι του Μαργιωλάκη που επρόκειτο να εκτελεστεί στην Πλατεία του χωριού ο σύζυγός της και απαίτησε από την γυναίκα του να παραστεί. Όταν αρνήθηκε γιατί η κόρη της Ιωάννα ήταν βαριά άρρωστη, ο Γερμανός άρπαξε την κόρη και την εκσφενδόνισε από το ανώγειο στο δρόμο. Σε λίγες μέρες πέθανε. Επίσης, εκτελούν την Ειρήνη Γαλανάκη και την Ευσταθία Κυριακάκη.
Ο θάνατος στα περίχωρα των Χανίων αφάνισε την ζωή των γυναικών. Σκότωσαν τις Μαρία Βιολάκη , Κατίνα Βαγιωνή, Ιωάννα Βουνάκη, Χαρίκλεια Βρότσου, Χρύσα Γαϊτανάκη, Ιωάννα Γαροφαλάκη, Ελένη Κατζηράκη, Χρυσούλα Κατζηράκη, Μαρία Καραμπατσάκη, Σοφία κισσέ, Ελευθερία Παπαδάκη, Μαρία Πεντάρη.
Στο Γκαλαγκάδω (Αρώνι) την Ελευθερία Ξηρουχάκη. Στα Καράνου την Μαρία Μαυριδάκη. Στο Καστέλι την Αργυρώ Κοντοπυράκη.
Στο Μάλεμε τις τρείς αδελφές Αγάπη, Σοφία , Ειρήνη Εμμ. Παρασκάκη.
Το Χωριό Σκινές παραδόθηκε στις φλόγες. Συγκέντρωσαν σε 17 αυτοκίνητα τις γυναίκες που αντιστάθηκαν και τις οδήγησαν στις φυλακές Αγιάς, που θεωρούντο η Βαστίλη της Κρήτης.
Φυλάκιο Βουκολίων. Μετά το γεύμα του ένας Γερμανός μεθυσμένος σκότωσε την Αικατερίνη Θεοδωράκη 85 ετών που μάζευε ξύλα.
25/5/41 .Περβόλια και Μισίρια Ρεθύμνου. Ομαδική εκτέλεση 50 ανθρώπων, εκ των οποίων 17 γυναίκες. Ανάμεσά τους η Αικατερίνη Δελή και οι δύο κόρες της Αγγελική και Αναστασία.
26/5/41, μετά από σκληρές μάχες στο Γαλατά και την κατάληψή του, οι επιδρομείς εκτέλεσαν την Άννα Πατεράκη και την Στ. Τζινάκη
2 και 3 Ιουνίου1941, προβαίνουν σε καταστροφές και αντεκδικήσεις, για την ηρωική άμυνα του Ρεθύμνου στα χωριά Σταυρωμένος, Χαμαλεύρι, Αστέρι, Παγκαλοχώρι. Στο Αστέρι σκοτώνουν την Ευαγγελία Πολιουδάκη , γιατί έκλαιγε τον τουφεκισμένο σύζυγο και γυιό της. Στο Κυρταμάδω Κυδωνίας κακοποιήθηκε η Διγαλάκη γιατί έκλαιγε τους τρείς εκτελεσθέντες αδελφούς της.
Τέλη του 1941 ιδρύθηκε η Παγκρήτια Οργάνωση Ελεύθερων Νέων (ΠΟΕΝ).
Αν και τα ήθη και τα έθιμα ήταν αυστηρά ,υπήρξε αθρόα συμμετοχή μελών κοριτσιών. Διένειμαν πόρτα-πόρτα προκηρύξεις, δούλευαν στην «Αλληλεγγύη» έκαναν εράνους για τους αντάρτες, γράφανε συνθήματα στους τοίχους, σκορπούσαν προκηρύξεις, φώναζαν συνθήματα με το χωνί στους δρόμους. Οι μεγαλύτερες συμμετείχαν στη συγκέντρωση πληροφοριών και την διαβίβαση τους στη Μέση Ανατολή, στη παρεμπόδιση των πολιτών συμμετοχής σε πολιτιστικές εκδηλώσεις των Γερμανών και σε τμήματα εκμάθησης της γερμανικής γλώσσας , στην έκδοση πλαστών ταυτοτήτων για τους «παράνομους». Η πολυπληθέστερη, τα «Αετόπουλα », ήταν στη μεταφορά σημειωμάτων.
Η Ελπίδα Βανδουλά, στο Βαφέ, όταν οι Γερμανοί κάνουν επίθεση στο χωριό της, καταφέρνει να κρύψει τον ασύρματο που λειτουργούσε στο σπίτι της, διασώζοντάς τον σε καιρούς που ήταν ελάχιστα τα μέσα επικοινωνίας στην Κρήτη με τη Μέση Ανατολή. Ύστερα από αναζήτησή της από τους κατακτητές αναγκάζεται να φύγει στη Μέση Ανατολή.
Μαρία Νεραντζάκης, Μαία, από το Στύλο Αποκορώνου. Συμμετοχή στην εθνική αντίσταση, κράτησε σπίτι, ανέθρεψε παιδιά, πρόσφερε τροφή και πληροφορίες, έκανε εράνους, σύνδεσμος με τους αντάρτες στα βουνά, μετέφερε μηνύματα που το «τίμημά» τους ήταν ο θάνατος. Όταν άρχισαν να την αναζητούν οι Γερμανοί για την δράση της, κατορθώνει να φύγει στη Μ. Ανατολή.
Όσο ο χρόνος περνά και η αντίσταση φουντώνει , ενώ η Ιταλία αποφασίζει να αποσυρθούν από την Κρήτη , από το φθινόπωρο του1943, η στάση των Γερμανών απέναντι στον κρητικό λαό γίνεται πιο σκληρή και πιο εκδικητική. Γίνονται εν ψυχρό δολοφόνοι. Στυγνοί εγκληματίες.
Λέγεται ότι ο Χίτλερ είχε πει «Δεν με ενδιαφέρουν οι κρητικοί. Η Κρήτη με ενδιαφέρει.» Που σημαίνει ότι όλοι οι Γερμανοί μπορούν χωρίς συνέπειες να ακολουθήσουν το δρόμο της βαρβαρότητας και της απανθρωπιάς.
Μετά την καταστροφή της Βιάννου, τον Σεπτέμβριο του 1943 , στην Επαρχία Βιάννου στη Κάτω Σύμη 14/9/43 εκτέλεσαν την Μαρία Πανακάκη 85 ετών. Στην Άνω Βιάννο την Απρ. Ανθουσάκη , κωφάλαλη, 65 ετών.
15/9/43 Στο Μύρτο την Αικατερίνη Κανάκη , 70 ετών .Στις Μουρνιές Λασιθίου την Μ.Ανδρεοπούλη 70 ετών.
Στη Περιοχή Λυγιάς Ηρακλείου 15/9/43 σκοτώνουν τις Μαρία και Αικατερίνη Παπαδημητροπούλου, την Αικατ. Μηλιαράκη, την Ελευθερία Μαρή και τον επτάχρονο γιό της. Ενώ την ίδια μέρα τις Ζαχ. Ρηνάκη, Καλ. Συγγελάκη, Μ.Ρηνάκη, Μερ. Μεταξάκη με το 9χρονο αγοράκι της, Χαρ. Ξανθάκη, Καλλιόπη Παπαδάκη.
Στις 12/7/43 Ιταλός στρατιώτης σκότωσε στη Μίλατο Λασιθίου τη 17χρονη μαθήτρια Δέσποινα Κατσαράκη, ενώ στα Βαινιά Ιεράπετρας , άλλος Ιταλός , αφού βίασε την 11χρονη Παν. Γαϊτάνη την σκότωσε και την έριξε σε αποχωρητήριο. Ιταλός σκότωσε στη Δαμάστα Ηρακλείου την Ελένη Σαρρή.
28/8/43 στην καταστροφή των Βοριζιών Ηρακλείου Γερμανός στρατιώτης τραυμάτισε την Ελένη Ανδρουλάκη , τη βίασε και μετά την σκότωσε.
Σε κάθε χωριό , σε κάθε εξόρμηση του κατακτητή συγκέντρωναν γυναίκες και παιδιά στην εκκλησία ή στο σχολείο και τους εκτελούσαν ή τους οδηγούσαν στο κολαστήριο των φυλακών της Αγιάς. Αυτό συνέβη και στα χωριά του Σελίνου , Κουστογέρακο, Λιβαδά, Μονή , καθώς και στον Καλλικράτη.
30/9/43 εξαγριωμένοι από τις επιδρομές των ανταρτών, που είχαν τα λημέρια τους στα Λευκά Όρη, αφού δεν κατάφερναν να τους εξουδετερώσουν , στράφηκαν στις γυναίκες. Τις στήνουν στο εκτελεστικό απόσπασμα και αρχίζουν τις εκτελέσεις. Χρ. Αναστασάκη, Χαρ. Μυριζάκη, Ειρ. Μυριζάκη, σύζυγος Εμμ. Πατεράκη με την δύο χρονών κορούλα της. Βας. Μελάκη, από το Αργαστήρι Σελίνου.
Στη Μονή Σελίνου έκαψαν τα σπίτια και μέσα την Αναστασία Λαμπουδάκη. Στο Λιβαδά την 17χρονη Μαρ. Σειραδάκη και την Αμαλία Τσουρή 14 ετών.
9/10/43 Καλή Συκιά Ρεθύμνου. Εντολή να κάψουν όλα τα σπίτια , να σκοτώσουν τις γυναίκες και να τις πετούν ζωντανές ακόμη σε καιόμενα σπίτια. Μάρτυρες. Μαλάμο Πετράκη, Ευαγγελία Γριντάκη, έγκυος 8 μηνών, Ελένη Νικητάκη και η κόρη της Μαρία, Αργυρή Κωστάκη, Μαρία Γριντάκη, Φωτεινή Δαμουλάκη, Σταυρ. Ζουμπεράκη.
Στο Ροδακινό Ρεθύμνου Συνέβη το ίδιο. Μάρτυρες. Ευαγγελία Φρονιμάκη, Ευαγ. Σταβιανουδάκη, Ζαμπία Γιανναδάκη.
Καλλικράτης, 10 Οκτώβρη 1943, Αρχίζουν οι εκτελέσεις . 27 άτομα , εκ των οποίων 8 γυναίκες. Ζαμπία Παπαδόσηφου, Ευαγ. Τσιβολεβάκη, Μαρ. Χαιρετάκη, Ελένη Γιαννακάκη, Ξανθή Καντήρου, Αγγ. Γαντάκη, Φανή Κουρελάκη και οι υπόλοιπες οδηγούνται στις φυλακές της Αγιάς.
Υπεύθυνος των εντολών ο υπαξιωματικός Φριτς Σούμπερτ .Ένα κοινωνικό απόβρασμα που οι Γερμανοί του είχαν δώσει άδεια να διατρέχει την Κρήτη και να διαπράττει κατά βούληση κάθε βαρβαρότητα .Είχε Τούρκικη και Γερμανική υπηκοότητα . Έδρασε από το 1942 έως τον Ιανουάριο του 1944.Τα θύματά του ανέρχονται στα 250. Πολλοί κάνουν λόγο για 1000….Έφυγε στη Γερμανία, προς το τέλος του πολέμου επέστρεψε στη Κρήτη. Αναγνωρίστηκε, τον συνέλαβαν, δικάστηκε σε θάνατο 27 φορές! Και εκτελέστηκε στις 27/10/ 44.
Το 1944 για την Κρήτη ήταν εξίσου ματωμένο. Η απαγωγή του Γερμανού Στρατηγού , της 22ης μεραρχίας, Κράιπερ, στις 23 Απριλίου από Ομάδα Εγγλέζων και Κρητικών, στις Αρχάνες Ηρακλείου, τους συντάραξε, έριξε το ηθικό και το κύρος τους. Αυτό το πλήρωσε πολύ σκληρά η Δυτική Κρήτη. Ερείπια και εκατοντάδες θύματα, που δεν πρόλαβαν να χαρούν την ελευθερία λίγες μέρες πριν την απελευθέρωση της χώρας.
Τον Αύγουστο κορυφώνεται η σκληρότητα με πολλές εκτελέσεις και την καταστροφή των Ανωγείων και των χωριών του Αμαρίου.
Πολλοί προσπάθησαν να φύγουν πριν κλείσουν τα σύνορα με τα Βαλκάνια.
Δεν τα κατάφεραν όμως.
Παρέμειναν με τον οπλισμό τους, με πυροβόλα όπλα και τεθωρακισμένα. κατακτητές φυλακισμένοι. Ήταν 9000 Γερμανοί και 4000-5000 Ιταλοί.
Από τον Οκτώβρη του1944 έως την παράδοσή τους στους Εγγλέζους, έμεινε ο Στρατηγός Μπέντακ , που διαδέχθηκε το δήμιο Μίλλερ , ο οποίος μαζί με το Στρατηγό Μπρώγιερ δικάστηκαν στην Αθήνα και εκτελέστηκαν το1947.
Μαζί με τους μοναχούς της Μονής Τοπλού , στο Λασίθι , λόγω του ασυρμάτου που βρέθηκε , καταδικάστηκαν και εκτελέστηκαν , τον Αύγουστο του 1944, ως διακινήτριες πληροφοριών στη Μ. Ανατολή, η Ελένη Μαρκετάκη και η Τερψιχόρη Βλάχου.
Τον ίδιο μήνα κατά την καταστροφή των Ανωγείων, κάηκαν μέσα στα σπίτια τους, η χήρα Εμμ. Καλλέργη, η αδελφή της Ειρήνη Καραΐσκου και η Ευαγ. Πασπαράκη.
4 Αυγούστου 1944 στα Σκούρβουλα Ηρακλείου, για το θάνατο δύο Γερμανών εκτελέστηκαν 20 γυναίκες.
Στη Γέργερη Ηρακλείου, μαζί με τον Ευστρ. Λιονταράκη , σκότωσαν και την έγκυο γυναίκα του Πελαγία.
Στο χωριό Φλώρια σκότωσαν την Ελένη Νταμουλάκη, ενώ έκαψαν ζωντανή την Ελένη Δημητριάδη, γιατί δεν μαρτυρούσε πού ήταν κρυμμένη η κόρη της.
Στο Άνω Αμάρι 22/8/44 την Αμαλία Παπουτσάκια 75 ετών, Ευαγ.Λεμονάκη 80, Εργινούσα Μαθιουδάκη 103.Στο Γερακάρη Την Ευαγ. Γιαννακουδάκη κωφή και τυφλή, την Χαρ. Παταράκη άνω των 90 ετών. Την ίδια μέρα στο Γερακάρη Αμαρίου, Η Ελένη Αστρινού -Αγγελάκη, χάνει από τοις σφαίρες των Ναζί, σύζυγο, δύο παιδιά, 2 αδελφούς, 12 ανιψιούς, 4 ξαδέλφια.
Αύγουστος 1944. Κάηκαν μέσα στο σπίτι τους η χήρα Εμμανουήλ Καλλέργη, η αδελφή της Ελένη Καραΐσκου και η Ευαγγελία Πασπαράκη.
Κατά την μάχη της Παναγιάς, στο χωριό Αγ. Γεώργιος Χανίων , έκαψαν μέσα σε ένα σπίτι την Κυρ. Γαλανάκη 60 ετών, Ζωή Κατσανεβάκη 70, Μ. Καλιτσουνάκη 80, Ελένη Νικολακάκη 90.
Όταν όλη η Ελλάδα είχε απελευθερωθεί , Οκτώβρη 1944 έως Ιούνιο 1945, σκότωσαν στη Δυτική Κρήτη 70 Κρητικούς.
Στο Βατόλακκο Χανίων 25/5 1945 , σε επίθεση με όλμους , κανόνια και ένα τανκ, σκότωσαν την 4χρονη Ελένη Αναγνωστοπούλου, την 5χρονη Αικατερίνη Περουλάκη και την 4χρονη Ελένη Γαλανάκη, τις μητέρες τους Νίκη Περουλάκη , Μαρία Γαλανάκη και δύο άνδρες.
Σημαντικός ο ρόλος και των γυναικών μοναχών της Κρήτης. Έκρυβαν, προστάτευαν και φυγάδευαν Άγγλους , πήγαιναν φαγητό στις φυλακές, μετέφεραν μηνύματα. Βαρύς ο φόρος αίματος όσων συλαμβάνοντο. Μονή Τιμίου Προδρόμου Κορακιών Ακρωτηρίου, Μονή Παρθενώνα Κισάμου, Μονή Τοπλού.
Η Κρήτη απελευθερώθηκε από τον γερμανικό ζυγό στις 23 Μαΐου 1945.
Η Λούλα Μανουσάκη γράφει.
Από τα τέλη Σεπτέμβρη 1944 έως το Μάιο του 1945, ο αυτόμολος Γερμανός Αξιωματικός Κούρτ Σλάουερ , μαζί με το Φώντα Χατζηγρηγόρη εξέδιδαν γερμανόφωνες και ιταλόφωνες εφημερίδες που προέτρεπαν Γερμανούς και Ιταλούς να αυτομολήσουν “Kreta Post Deutsche Soldaten Zeitung”.
To1944 στη Νέα Χώρα Χανίων έγινε το μεγάλο μπλόκο. Πήγαιναν σπίτι σπίτι και αναζητούσαν συγκεκριμένα άτομα .Αφού τους μάζεψαν τους έβαζαν στο μέτωπο ένα κόκκινο ανεξίτηλο σταυρό. Τους φόρτωναν σε φορτηγά .Πιάσανε 40 επονίτες και επονίτισες που μοίραζαν προκηρύξεις και τους πήγαν στις φυλακές Αγιάς. Μαρτυρία , Δαμιανός Αλιβιζάκης.
Η ΕΠΟΝ πέταγε προκηρύξεις όπου έμεναν Γερμανοί και τους έλεγε. «Παραδοθείτε .Χάσατε τον πόλεμο. Βγείτε στα βουνά.»
9 Μαΐου στο Ηράκλειο στη βίλλα Αριάδνη 22.30 υπέγραψε ο Στρατηγός Μπέντακ . Είχαν μείνει 9 000 Γερμανοί οι οποίοι είχαν παραδοθεί στους Άγγλους 23 Μαΐου μπήκε στα Χανιά ο Ελληνικός στρατός . Της πομπής προηγούνταν αντάρτικα τμήματα Ο παπά Παπαδάκης, αντάρτης από τον Κουρκουνά, παράλλασε με τα ράσα και το πολυβόλο. Δίπλα του η Μαρία Φραγκιουδάκη, από το Βάμμο, μια ηρωική δασκάλα που παρήλασε ένοπλη. 27 Μαΐου 1945 ανυψώθηκε η Ελληνική σημαία.19 Ιουνίου φεύγει από το σπίτι του Βενιζέλου το Γερμανικό Στρατηγείο με 400 Γερμανούς. 1600 είχαν παραμείνει στη Σούδα έως ότου έρθει το αγγλικό πλοίο να τους πάρει.
Ημέρες Γερμανικής Κατοχής Κρήτης 1095. Γυναικεία θύματα 1200.
Σύμφωνα με ένα ελλιπή κατάλογο φονευθέντων πατριωτών, που συντάχθηκε το 1946, 1432 εκτελέστηκαν στα Χανιά, 905 στο Ρέθυμνο, 924 στο Ηράκλειο, 213 στο Λασίθι. Σύνολο 3474. «Κρήτη Ιστορία και Πολιτισμός» Τόμος Β,1988
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Ι.Δ. Αναστασάκης , Καθηγητής «Η Γυναίκα στη Μάχη της Κρήτης και την Κατοχή 1941-45», Χανιά 1993
- Σημαντηράκη Ζαχαρένια . Προϊσταμένη Ιστορικού Αρχείου Κρήτης « Γυναίκες της Κρήτης»
- « Οι ημέρες της απελευθέρωσης 4-27 Μαΐου 1945»Δρ Νικόλαος Πετρουλάκης, Χανιώτικα Νέα, 14/5/2007»
- Γυναίκες στη Κατοχή και την Αντίσταση «Αφανείς Ηρωίδες.» Χανιώτικα Νέα 19/5/2018
- « Κρήτη 1941 .Η «παράδοσή» της Κρήτης από τον Τσόρτσιλ στο Χίτλερ» Δρ. Ηλίας Φιλιππίδης, Χανιώτικα Νέα, 13/5/2007
- Β. Χατζηαγγελής. « Σελίδες από την Μάχη της Κρήτης» Από το βιβλίο του I.Stewart, Έκδοση Οργανισμού Πολεμικών Εκδόσεων
- Ανδρέας Πλατσάκης, Δάσκαλος. « Εις Μνήμην, 10/6/45»
- Δημήτρης Δασκαλάκης. « Μάχη Γαλατά. Παπά-Βασίλης Ρουμελιωτάκης»
Οι πηγές που ερευνήθηκαν, διετέθησαν από την Πρόεδρο του Παραρτήματος ΕΓΕ Χανίων, Αμαλία Μπασιά-Θεοδωράκη.
Λογιάδου Δέσποινα
Οικονομολόγος- Στατιστικός – Πρόεδρος Ένωσης Γυναικών Ελλάδας (ΕΓΕ)