Προσπαθούμε να ρίξουμε φως στην πορεία των γυναικών αυτά τα 200 χρόνια , οι οποίες παρόλο που διαδραμάτισαν σημαντικότατο ρόλο σε διάφορα ιστορικά γεγονότα , αποσιωπήθηκαν από την παραδοσιακή ιστορία, διότι οι ιστορικοί θεωρούσαν τις γυναίκες ως «αυτονόητο» συμπλήρωμα του άνδρα και για το λόγο αυτό δεν τις μνημόνευαν. Ήρθε λοιπόν ο καιρός να αναδείξουμε τις ιστορίες τους και την ισότιμη συνεισφορά τους στους αγώνες από το 1821-2021.
Αυτό όμως προϋποθέτει συγκέντρωση στοιχείων από την πηγή τους.
Η έρευνα στοχεύει κυρίως στις αφανείς , άγνωστες μέχρι χθες γυναίκες , που συμμετείχαν στους αγώνες κατά το χρονικό διάστημα που βίωσε το έθνος δύο Παγκόσμιους Πόλεμους, δύο Βαλκανικούς, 4 Δικτατορίες , δύο αιματηρούς εμφύλιους, πολλά προσφυγικά κύματα.
Όλο αυτό το διάστημα οι γυναίκες ανεξάρτητα από κοινωνική τάξη και επίπεδο εκπαίδευσης, πάλεψαν παράλληλα με τους πολύπλευρους ρόλους τους, για την δημοκρατία, την ελευθερία, τα ανθρώπινα δικαιώματα.
Γυναίκες της διασποράς, μορφωμένες, έπαιξαν σημαντικό ρόλο στον τομέα της ευαισθητοποίησης της κοινής γνώμης, ξεσήκωσαν ευρωπαίους και ευρωπαίες μεγαλοαστούς και Ηγεμόνες, μέσα από την τέχνη, την λογοτεχνία, την γλώσσα της διπλωματίας, υπέρ των σκλαβωμένων Ελλήνων.
Μεγαλονοικοκυρές, αγρότισσες, εργάτριες. Κράτησαν την οικονομία, την οικογένεια, την κοινωνική συνοχή, τα ήθη, τα έθιμα, την γλώσσα, την πίστη στη θρησκεία και το έθνος, τις παραδόσεις , τον πολιτισμό, τις τέχνες.
Γαλούχησαν τους ήρωες και τις ηρωίδες των επόμενων γενιών και όταν οι συνθήκες το απαιτούσαν, με τα παιδιά στην αγκαλιά και το όπλο στο χέρι.
Υπέστησαν τις ίδιες θυσίες και κακουχίες με τους άνδρες.
Η ελληνική Επανάσταση ούτε άρχισε, ούτε τελείωσε, στον σημερινό γεωγραφικά ελλαδικό χώρο, την ίδια εποχή.
Ξεκινώντας από τον Βορρά, η Θράκη Υποδουλώθηκε το 1361, δηλαδή 100 χρόνια πριν την Άλωση της Κωνσταντινούπολις. Τους δύο πρώτους αιώνες της σκλαβιάς με το παιδομάζωμα 300.000 παιδιά 5-7 ετών έγιναν Γενίτσαροι. Ακολούθησαν βίαιοι εκπατρισμοί για να αλλάξει εθνολογικά η Θράκη. Ήταν από τους πρώτους που ξεσηκώθηκαν στην Σαμοθράκη (Απρίλιος 1821) αλλά η πολυήμερη σφαγή των Τούρκων (1/9/21) ερήμωσε το νησί. Υπήρξε πλήρης άγνοια για την σφαγή του επίσημου Ελληνικού Κράτους , ως τις αρχές του 20ου αιώνα. Θύματα γυναίκες και παιδιά. Εκτελέστηκαν όλες οι γυναίκες άνω των 40 ετών και όλα τα μωρά κάτω των δύο ετών. Τα υπόλοιπα γυναικόπαιδα, τα μισά δεν άντεξαν τις κακουχίες και πέθαναν σύντομα. Πολλές γυναίκες, ως άλλες Σουλιώτισσες αυτοκτονούσαν ή ρίχνονταν με τα παιδιά στους γκρεμούς. Οι υπόλοιπες ήταν καταδικασμένες να μπούνε στα κακόφημα σπίτια. Άλλες τις πούλησαν μαζί με τα παιδιά τους στην αγορά.
Οι ηρωίδες της Ελληνικής Επανάστασης αποτέλεσαν σημείο αναφοράς και ενέπνευσαν τις Ελληνίδες στις μεταγενέστερες εθνικά κρίσιμες περιόδους.
Μπορεί φαινομενικά στην απελευθέρωση από την Οθωμανική Αυτοκρατορία να πρωταγωνιστούν κυρίως άνδρες, αλλά πάντα πίσω από τους σπουδαίους άνδρες κρύβονται δυναμικές γυναίκες. Όσες ανέλαβαν δράση στον επαναστατικό αγώνα συνέβαλαν σημαντικά σε όλη την διάρκεια με δικά τους μέσα και την γενναία συμπεριφορά τους, μέχρι την αυτοθυσία. Γυναίκες του Μεσολογγίου, της Ηπείρου, της Θεσσαλίας, της Στερεάς, της Πελοποννήσου, της Κρήτης, των νησιών. Από τα μέχρι σήμερα στοιχεία μας κάθε πόλη, κάθε χωριό, κάθε νησί έχει να μας αναδείξει την ηρωίδα του.
Στο άλλο άκρο στα Νότια η Κρήτη. Ξεκίνησε την Επανάσταση το 1770. Δηλαδή 50 χρόνια πριν. Το 1896 απόκτησε την αυτονομία της. Με την εξέγερση στο Ακρωτήρι το 1897 διεκδίκησε την ανεξαρτησία της. Ενσωματώθηκε στην Ελλάδα το 1913. 70 χρόνια αργότερα.
Η Κρήτη στην μακραίωνη ιστορία της με τους αλλεπάλληλους κατακτητές διατήρησε την γλώσσα και την εθνική συνείδηση. Δεν μπορούσε να είναι απούσα στο κάλεσμα της εθνεγερσίας. Τα Σφακιά συμμετείχαν στα Ορλωφικά και όλη η Κρήτη στην επανάσταση του 1821.
Ο διακαής πόθος για ελευθερία οδήγησε ικανό αριθμό γυναικών να ζωστούν τα ελάχιστα άρματά τους ,με πέτρες και ξύλα να αιφνιδιάζουν τον εχθρό στα περάσματα των βουνών προκαλώντας τους απώλειες. Αναλάμβαναν την τροφοδοσία των επαναστατών, περιέθαλπαν τους τραυματίες.
Η Κρητική Λεγεώνα αποτελούμενη από 50 γυναίκες της περιοχής Λάκκων Χανίων ονομάσθηκε «Οι Αμαζόνες της Κρήτης». Εκπαιδεύτηκαν από τον οπλαρχηγό Χατζημιχάλη Γιάνναρη στην χρήση της ξιφολόγχης. Ο Ευρωπαϊκός τύπος τους αφιέρωσε πολλά άρθρα. « Από τον ενθουσιασμό των γυναικών μπορεί κανείς να καταλάβει πόσο αποφασισμένοι είναι οι άνδρες της Κρήτης. Οι γυναίκες δεν θα αφήσουν τα όπλα πριν κατακτήσουν την λευτεριά. Προτιμούν να πεθάνουν παρά να ζουν στη σκλαβιά» Είχαν δική τους σημαία και στολή, Σε αυτές προστέθηκαν και οι γυναίκες Σελίνου Χανίων. Ήταν άνω των 100.
· Χρυσή Τσεπέτη. Αύγουστος 1821 στο Θέρισο, πραγματοποιούνται άγριες μάχες μεταξύ Ελλήνων επαναστατών και τουρκοκρητικών και εν συνεχεία Αιγυπτιακού στρατού. Οι Τούρκοι έχασαν 500 άνδρες. Στην επανάσταση του 1866-1869, οι Τούρκοι επανέρχονται δριμύτεροι και υπό τις διαταγές του Μουσταφά Ναϊλη Πασά καταστρέφουν συθέμελα το Θέρισο. Σφάζουν, πυρπολούν, κρεμούν επισκόπους, σφάζουν μοναχούς, στήνουν πυραμίδες από κεφάλια Χριστιανών.
Μέσα σε αυτές τις συνθήκες ζει και μεγαλώνει η Χρυσή Τσεπέτη. Όμορφη στο σώμα, μα πιο πολύ στην καρδιά. Οι άγραφοι κανόνες της Κοινότητας των συγχωριανών της αποτέλεσαν τα θεμέλια της προσωπικότητάς της. Η εκκλησία, τα έθιμα της κρητικής παράδοσης, οι μνήμες των τάφων των ηρώων του μικρού χωριού, σμίλεψαν το χαρακτήρα της. Μπήκε από νωρίς στο πνεύμα της επανάστασης για την ελευθερία. Έτσι όταν ήρθε η τραγική στιγμή , δεν ήταν ούτε 20 ετών, δεν θέλησε να αλλαξοπιστήσει και να πάει στο χαρέμι του Μουσταφά Πασά. Την άλεσαν στο μύλο του ελαιοτριβείου του Θερίσου. Η μυλόπετρα που συνέθλιβε τις ελιές του χωριού μετατράπηκε σε φρικτό όργανο βασανιστηρίου. Το φθαρτό σώμα διαλύθηκε. Το αίμα πότισε τη γη και έγινε λίπασμα της λευτεριάς. Μαρτύριο και μαρτυρία για την πίστη και την πατρίδα από ένα μικρό κορίτσι που αγνόησε τα νιάτα, την δειλία, το θάνατο.
Η μυλόπετρα και το σμιλεμένο σώμα της πάνω στην πέτρα, με κάποιους στοίχους, θυμίζουν και σήμερα τον ηρωικό θάνατό της, το χειμώνα του 1821.
· Ελένη Βολανοπούλου. Από τα Σκουλούφια Μυλοποτάμου. Απήχθη βίαια από τον Μουσταφά Πασά που του χάρισε 3 παιδιά. Την λάτρευε. Για χατίρι της έκτισε εκκλησάκι που λειτουργούσε χριστιανός παπάς και το πλήρωνε εκείνος. Η Ελένη βοηθούσε πολύ τους χριστιανούς. Όταν πέθανε ετάφη χριστιανικά.
· Το 1774 αρκετές Σφακιανές, όπως η Πατσουροζαμπία, η Κατερίνα Βούρβαχη, η Κατερίνα Λούπαση και άλλες γενναίες γυναίκες, πήραν τα τουφέκια και πήγαν να βοηθήσουν τους άνδρες και βρέθηκαν στον Πύργο του Αληδάκη στο Μπρόσνερο. Στη μεγάλη τούτη μάχη έπεσαν 18 άνδρες και 2 γυναίκες, που πολέμησαν σαν δράκαινες.
· Αξιοθαύμαστες οι γυναίκες του Καλλικράτη. Σε μια λυσσαλέα επίθεση των Τούρκων, έδιωξαν μόνες τους τον εχθρό (οι άντρες έλειπαν όλοι σε εκστρατεία) με πέτρες, παλιά τουφέκια και ξύλα.
· Στην Κριτσά. Ο γενίτσαρος Χουρσίτ άρπαξε την κόρη του Πρωτόπαπα την ξακουστή Ροδάνθη και την πήγε στην κρύπτη του στο Χουρμεγιάκο.
Η Ροδάνθη όμως τον έσφαξε με το μαχαίρι του, πριν την ατιμάσει, ντύθηκε τα σαλβάρια και βγήκε στο βουνό με αρχηγό τον Καζιάνη. Πολέμησε μαζί του χωρίς να γίνει γνωστό το φύλο της, παρά μόνο όταν τραυματίστηκε στη μάχη και πέθανε.
· Η Χαίνισσα Αρετή , αδελφή του Καπετάν Στέφου Νιώτη από τα Ανώγεια, έστειλε πολλούς Τούρκους στον άλλο κόσμο. Από το λημέρι του ήρωα Παλμέτη, παραμόνευε από ψηλά τον δρόμο Ηρακλείου προς Ρέθυμνο δίνοντας σήμα στον Παλμέτι που ήταν χαμηλότερα να χτυπήσει. Η Αρετή έδρασε στον Μυλοπόταμο, την Κνωσσό, τη Γόρτυνα, με τον πατέρα της, το θείο της, τα αδέρφια της. Είχε πάρει όρκο να εκδικηθεί το θάνατο του αρραβωνιαστικού της.
· Στο Αρκάδι έδρασε μια άλλη ηρωική μορφή. Η Χαρίκλεια Δασκαλάκη. Από τους πρώτους συντελεστές της άμυνας του Αρκαδίου. Έτρεχε στις πολεμίστρες και τους προμαχώνες ατρόμητη και κουβαλούσε τρόφιμα και πολεμοφόδια. Την διέκρινε γενναιότητα και δύναμη ψυχής.
· Στην πολιορκία της Μαλάξας (1895-1897) η συμβολή της Παντελιάς Πατεράκη ήταν αξιόλογη. Κατά τον τιτάνειο αγώνα της, τραυματίστηκε στο πόδι και έμεινε χωλή τα υπόλοιπα 40 χρόνια της ζωής της.
· Μεγάλες αγωνίστριες η Θεοχάρα και η Μαρία Φεραρόλη γνωστή ως Μαρία η « Καπετάνισσα», από τους Λάκκους. Οι ηρωικές κοπέλες από τις Αρχάνες αετοί ανίκητοι της μάχης, Μαριγώ Λαμπράκη- Καζαντζάκη και Ειρήνη Μαυρογιαννοπούλου. Η Ειρήνη φορούσε ανδρική στολή και προκαλούσε τον θαυμασμό για το θάρρος και την ανδρεία της. Μαζί με την Λαμπράκη διακρίθηκαν στην επανάσταση του 1897, ενώ είχε μετατρέψει το σπίτι της στις Αρχάνες σε Νοσοκομείο.
· Η προσφορά των γυναικών από τους Λάκκους ήταν πολύ μεγάλη κατά την περίοδο της επανάστασης του 1877-1896. Στην επίθεση των Τούρκων στη Ζούρβα και το Θέρισο13/11/1867 η Μαρία Τσιροπούλα (18 ετών) και η Αντωνούσα Βουλγαράκη πολεμούσαν τραυματισμένες. Η ηρωική Αικατερίνη Σηφοπούλα, η Λαφοπούλα Μάρθα που όπως πιστοποιούν ο Χατζημιχάλης Γιάνναρης και άλλοι αρχηγοί, αγωνίστηκε με μοναδική αυταπάρνηση καθ’ όλη την Κρητική Επανάσταση του 1866-1868, τόσο στην ώρα της μάχης, όσο και παρέχουσα την συνδρομή της στους αρχηγούς, τους στρατιώτες και τους τραυματίες. Κοντά της Συναγωνίστρια η Ειρήνη Νικολουδοπούλου.
· Η Αρετή Πανιεράκη από την Παναγιά Κυδωνίας στις Επαναστάσεις 1877-1896 και1897 αγωνίστηκε σαν επαναστάτρια και σαν ταχυδρόμος, μεταφέροντας με κίνδυνο της ζωής της από τα Χανιά προς τους διάφορους Αρχηγούς την επίσημη αλληλογραφία και χρηματικά ποσά.
· Η Χαρίκλεια Στρατηγάκη από τις Πλακούρες, στην Επανάσταση του 1866, με κίνδυνο της ζωής της μετέφερε την αλληλογραφία των κυριότερων οπλαρχηγών και της προσωρινής Κυβέρνησης, στο Πρόξενο της Ελλάδας Σακόπουλο.
· Σημαντικότατη αγωνίστρια η Άννα Κοντογιάννη από το Ηράκλειο, με καταγωγή από την ξακουσμένη Ηρακλειώτικη Οικογένεια των Καλλέργηδων. Μεγάλη η δράση της. Πολύτιμες οι υπηρεσίες της στην πατρίδα. Σε αίτησή της προς το Συμβούλιο του Ηγεμόνα η ίδια αναφέρει.
· «Καίτοι γυνή παρηκολούθησα τον αγώνα το1896 και1897 και έλαβα μέρος εις απάσας τας μάχας του Σελίνου μεταξύ των εις την πρώτη γραμμή τεταγμένων παλικαριών υπό την σημαίαν του αρχηγού Κριάρη καθώς εξάγεται εκ των συνημμένων ώδε πιστοποιητικών»….
«Μη κατέθεσα τα όπλα εγώ, υστέρησα ποσώς εις την ανδρείαν άλλων πολεμιστών, έλαβον μέρος αγωνισθείσα εις αμφοτέρας τας Επαναστάσεις ταύτας οπλισθείσα και παρεβρεθείσα εις πολλάς μάχας και μαχόμενη παρά το πλευρό του συζύγου μου». Έλαβε μέρος στη μάχη του Γαλατά 1897 . Στη μάχη της Ροδιάς Ηρακλείου τραυματίστηκε βαριά στο κεφάλι. Στους αγώνες 1896-1897 έφερε τον βαθμό του πεντακοσιάρχου. Έλαβε ενεργό μέρος στη μάχη του Μπιζανίου το 1912 ( αν και 70 ετών) και παρασημοφορήθηκε από τον Βασιλιά Κωνσταντίνο
Πέθανε το 1938 στα Χανιά, 95 ετών. Της αποδόθηκαν τιμές οπλαρχηγού.
Πηγές- Βιβλιογραφία
- Σημανδηράκη Ζαχαρένια . «Γυναίκες της Κρήτης»
- «Σελίδες από τη Μάχη της Κρήτης» Β. Χατζηαγγελή
- «Παπά- Βασίλης Ρουμελιωτάκης. Η Μάχη του Γαλατά» Δημήτρη Δασκαλάκη.
- «Εις Μνήμην» Ανδρέας Πλατσάκης, Δάσκαλος.
- «Η Γυναίκα στην Τουρκοκρατούμενη Κρήτη» Χανιώτικα Νέα
- «Ιστορικό Αρχείο Κρήτης, αρχείο Κρητών Αγωνιστών».
Ένωση Γυναικών Ελλάδας, www.ege.gr